Supiński Józef Klemens, pseud.: J.K.S. Akademik, J.S., (J.S.), J.W.S., JWS (1804–1893), powstaniec listopadowy, emigrant, poeta, publicysta, filozof, ekonomista, socjolog.
Ur. 21 II w Romanowie (pow. bobrecki) w Galicji; był synem Adama, sędziego ziemskiego w tamtejszych dobrach Lubomirskich, oraz Tekli z Mrozińskich, siostry Józefa Mrozińskiego (zob.). Miał siostrę Joannę.
W l. 1814–15 pobierał S. nauki początkowe w zakładzie wychowawczym we Lwowie pod kierunkiem m.in. Wacława Zaleskiego. Od r. 1816 mieszkał w Warszawie u wuja, Mrozińskiego. Uczęszczał do Liceum Warszawskiego, kierowanego przez Samuela Bogumiła Lindego, a od r. 1821 do Konwiktu księży Pijarów na Żoliborzu, gdzie słuchał wykładów Kazimierza Brodzińskiego. Zapewne pod jego wpływem zajął się twórczością literacką; t.r. napisał Odę do wiosny, a w r. 1822 poemat Karpaty, omawiany przez nauczyciela na lekcji (losy obu rękopisów nie są znane). Po zdaniu 29 X 1823 matury rozpoczął studia administracyjne na Wydz. Prawa i Administracji Uniw. Warsz.; na wykładach Fryderyka Skarbka zainteresował się naukami ekonomicznymi i społecznymi. Wprowadzony przez wuja w krąg warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk, uczestniczył w jego sesjach i zgromadzeniach, a po śmierci prezesa Towarzystwa napisał elegię Obrzęd pogrzebowy Stanisława Staszica… (W. 1826). Dn. 21 IX 1827 uzyskał stopień magistra administracji «z postępem dostatecznym» na podstawie napisanej pod kierunkiem Skarbka rozprawy Potrzeba zmienności dochodu publicznego. Podjął pracę w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, gdzie z czasem został sekretarzem sekcji. Napisał w tym czasie tragedie: Morsztyn, Regulus (losy rękopisów nieznane) oraz Arcez (W. 1828), wystawioną 18 V t.r. w Warszawie w Teatrze Narodowym.
Po wybuchu powstania listopadowego S. był od grudnia 1830 do stycznia 1831 jednym z czterech sekretarzy dyktatora gen. Józefa Chłopickiego. Mianowany następnie oficerem w 5. Pułku Ułanów Imienia Zamoyskich, nie czując się przygotowanym do prowadzenia oddziału, złożył dymisję. Nie skorzystał ze złożonej przez wuja propozycji służby w sztabie i wstąpił jako szeregowiec do artylerii. W lutym 1831 uczestniczył w bitwach i potyczkach pod Stanisławowem, Wawrem (19 II) i Olszynką Grochowską (25 II); uzyskał awans na stopień wachmistrza. Następnie walczył pod Potyczą, Zimną Wodą, Nurem (22 V) i Ostrołęką (26 V). Wziął udział w ostatniej fazie walk o Warszawę (6–7 IX), po których pod Modlinem gen. Józef Bem mianował go podporucznikiem. Wraz z korpusem ostatniego dyktatora gen. Macieja Rybińskiego przekroczył 5 X granicę pruską.
S. wyemigrował do Francji i wiosną 1832 został skierowany do zakładu w Awinionie, w którym wszedł do Rady Polaków. Wraz z Marcelim Pomaskim został wybrany 24 IV t.r. na reprezentanta Rady w paryskim Komitecie Narodowym Polskim, kierowanym przez Joachima Lelewela. Kiedy 13 V Rada wycofała się z Komitetu, S. wraz z Florianem Dąbrowskim, Antonim Goreckim i Julianem Uszyńskim odszedł 23 V z Rady. T.r. wstąpił do wolnomularskiej loży «Wielki Wschód Francji», a 12 VI przeszedł w stopniu ucznia do polskiej loży «Orła i Pogoni». W sierpniu został w Awinionie członkiem koleżeńskiego sądu honorowego. Jesienią uczestniczył w przygotowaniach do wyprawy płk. Józefa Zaliwskiego i od t.r. (do r. 1840) utrzymywał korespondencję z Wiktorem Heltmanem. Przeniósł się w r. 1832 do Lyonu, gdzie podjął pracę jako pisarz w tamtejszym Tow. Ogniowym z uposażeniem 300 fr. rocznie. Po opanowaniu zasad księgowości zatrudnił się w jednej z lyońskich fabryk jako buchalter. Ok. r. 1835 został w Lyonie naczelnikiem oddz. rachunkowego rządowej Kasy Publicznej dep. Rodanu. Angażując się w prace nad zjednoczeniem demokratycznego nurtu emigracji, wszedł 16 IV 1837 w Lyonie w skład Komisji Korespondencyjnej, a w czasopiśmie „Sprawy Emigracji” (1837 cz. 1) ogłosił list popierający projekt statutu „Emigracji Zjednoczonej” i 27 VI t.r. złożył pod statutem swój podpis. T.r. przeprowadził się do Paryża i w jednej z podmiejskich fabryk podjął ponownie pracę buchaltera z uposażeniem 1,5 tys. fr. rocznie oraz służbowym mieszkaniem. W l. 1840–4 był w okręgu paryskim dyrektorem fabryki włókienniczej zatrudniającej ponad 60 osób. Wyposażył zakład w maszyny przędzalnicze własnego pomysłu i dzięki temu fabryka stała się jedną z najlepszych we Francji. W pismach emigracyjnych w r. 1838 opublikował artykuły: O jedności i niezgodzie (w londyńskim „Republikaninie”, nr 8) oraz Usiłowania (w wydawanym w Brukseli periodyku „Polacy na Tułactwie”, cz. 1). W r. 1839 ogłosił w Poitiers Dwa Wiersze… [Do nadziei i Do ludu polskiego], czytane na Zgromadzeniu Polaków w Paryżu z powodu obchodu rocznicy rewolucji listopadowej 1838 i 1839 roku. Równocześnie zajmował się studiowaniem francuskiej myśli społeczno-ekonomicznej, przede wszystkim prac C. F. Bastiata, A. Comte’a, H. de Saint-Simona, F. Quesnaya. Wspierał finansowo polskich emigrantów, a zwłaszcza utworzoną w r. 1842 w Batignolles pod Paryżem Szkołę Narodową Polską i był jednym z jej kuratorów.
W r. 1844 przeniósł się S. do Galicji i zamieszkał we Lwowie. Dzięki protekcji Leona Sapiehy otrzymał posadę pisarza dziennego w lwowskim Tow. Kredytowym Ziemskim. Zatrudniony następnie jako rachmistrz w Galicyjskiej Kasie Oszczędności, wprowadził w niej porządek ksiąg rachunkowych, który publicysta „Wiener Zeitung” uznał za wzorowy i zalecił do naśladowania przez inne kasy oszczędnościowe w Austrii. W okresie Wiosny Ludów, po marcowej rewolucji w Wiedniu, S. wszedł 24 III 1848 do redakcji założonego wtedy lwowskiego „Dziennika Narodowego”. Obok Augusta Bielowskiego stał się najbliższym współpracownikiem wydającego to pismo Leona Koreckiego; ogłosił tam artykuł Sympatia i antypatia (nr 64). Wraz z m.in. Bielowskim zaapelował 26 III t.r. do szlachty o zniesienie pańszczyzny. Dn. 30 III ukończył broszurę Głos wołającego nie na puszczy (Lw. 1848), traktującą o równości społecznej. Od 17 VII był członkiem Rady Narodowej Centralnej we Lwowie. Dn. 12 X ukazał się ostatni numer „Dziennika Narodowego”. S. wrócił do swych zainteresowań ekonomią i mechaniką; w r. 1850 opublikował w lwowskim „Pamiętniku Gospodarskim” (R. 2 nr 11) artykuł Główne zasady mechanizmu wozu. W r. 1851 napisał tragedię Tatarzy, z którą w r. 1852 uczestniczył bez powodzenia w konkursie dramatycznym we Lwowie. Zaprzyjaźniony z Karolem Szajnochą, został stałym współpracownikiem założonego przez niego w r. 1852 „Dziennika Literackiego”. T.r. opublikował na tych łamach artykuły: Moralność (nr 28), Teoria i praktyka (nr 29), Obyczaje (nr 30) i Epoka przejścia (nr 31), a w r. 1853 utwór z czasów napoleońskich Porucznik Osiński. Opowiadanie z wypadków wojennych w Hiszpanii (nr 4). W kwietniu 1855 ukończył pracę nad swym pierwszym dziełem teoretycznym, poświęconym pamięci wuja Mrozińskiego, pt. Myśl ogólna fizjologii powszechnej. Rękopis wysłał do Paryża Ludwikowi Wołowskiemu z prośbą o ocenę, ale odpowiedzi nie otrzymał. Po powstaniu we wrześniu 1856 lwowskiego dziennika „Świt” opublikował w nim artykuły Materializm i postęp (1856 nr 5) oraz Rolnictwo i stowarzyszenia (1857 nr 68). W listopadzie 1857 przedstawił Galicyjskiej Kasie Oszczędności projekt jej przekształcenia w krajowy Bank Oszczędności.
W r. 1860 wydał S. we Lwowie Myśl ogólną fizjologii powszechnej (wyd. 2, pt. Myśl ogólna fizjologii wszechświata, w: Pisma…, Lw. 1872). W r. 1862 rozpoczął publikację swego głównego dzieła Szkoła polska gospodarstwa społecznego o podtytule Organizm społeczny (Lw. I, tom drugi uzupełniony Dodatkami ukazał się tamże w r. 1865). Wydanie obu dzieł uznano (m.in. L. Gumplowicz, „Prawda” 1885 nr 12–15) za narodziny polskiej socjologii. S. zainspirowany był przede wszystkim poglądami Saint-Simona, Henryka Kamieńskiego, a także Augusta Comte’a. Postulował stworzenie całościowej monistycznej koncepcji świata obejmującej wszelkie zjawiska (mechaniczne, chemiczne, organiczne, psychiczne i społeczne). Za naczelne prawo przyrody uznał grawitację, łączącą elementy w całości (siła rzutu), albo rozbijającą całość na części (siła rozkładu). Dowodził, że wszelkie prawa rządzące społeczeństwem wywodzą się z tego ogólnego «pra-prawa», przy czym wprowadził oryginalne rozróżnienie na powstanie społeczeństwa wg praw naturalnych (organizm społeczny) i jego funkcjonowanie wg praw stworzonych przez człowieka (mechanizm społeczny). Przedmiotem organizmu społecznego, czyli statyki, uczynił zarówno prawa wspólne dla przyrody i społeczności ludzkiej, jak i prawo zasobu społecznego będące wyłączną domeną świata ludzkiego. W ramach mechanizmu społecznego, czyli dynamiki, mieści się wg niego całokształt zagadnień związanych z problematyką rozwoju kraju zacofanego gospodarczo i pozbawionego niepodległości. Za główną naukę o społeczeństwie uznał S. ekonomię polityczną, rozumianą jako teorię rozwoju społeczno-gospodarczego, a za przedmiot jej badań – problemy produkcji i bogactwa społecznego. Centralną kategorią swego systemu teoretycznego uczynił zasób społeczny. W postaci substancjonalnej przejawia się on jako «nagromadzona wiedza i praca», posiada więc zarówno treści intelektualne, jaki i materialne. Kategoria ta ma szerszy zakres aniżeli kapitał, w którym zawiera się jedynie materialny aspekt działalności wytwórczej człowieka. Jako jeden z pierwszych podkreślił S. wpływ czynników pozaekonomicznych (w tym postaw psychicznych ludzi) na przebieg procesów gospodarczych. Podjął próbę stworzenia polskiej terminologii ekonomicznej, która się jednak nie przyjęła.
W oparciu o powyższe rozważania teoretyczne S. formułował program społeczno-gospodarczego awansu cywilizacyjnego Polski. Głosząc hasła liberalizmu ekonomicznego, dopuszczał w przypadku narodów słabych stosowanie polityki protekcyjnej. Opowiadał się za rozwojem towarowego rolnictwa, sprzyjającego kształtowaniu się zamożnej klasy średniej – chłopstwa. Powściągliwie odnosił się do nowoczesnego i kapitałochłonnego przemysłu na rzecz produkcji pracochłonnej, wytwarzającej proste, trwałe, powszechnie używane wyroby. Kładł nacisk na rozwój i upowszechnienie oświaty ludowej, jako czynnika krzewiącego świadomość narodową, a kluczową rolę w Polsce w tym zakresie, ze względu na brak własnego państwa, przypisywał warstwom oświeconym (ziemiaństwu, arystokracji i duchowieństwu). Kwestie społeczno-gospodarcze w Polsce rozpatrywał przez pryzmat idei odzyskania niepodległości. Fizykalistyczna interpretacja świata, a zwłaszcza podjęcie problematyki socjologicznej oraz oparcie jej na przyrodoznawstwie i ekonomii, a także ujmowanie moralności jako faktu społecznego tworzyło świadomą opozycję S-ego wobec romantyzmu. Poglądy S-ego początkowo nie zyskały uznania w oczach recenzentów, spotkały się nawet z ostrą krytyką; w niektórych wypowiedziach określano je jako ateistyczne, materialistyczne i deterministyczne. Z czasem uznano jednak S-ego za pierwszego i czołowego przedstawiciela polskiego prepozytywizmu.
Od marca do grudnia 1860 współpracował S. z lwowskim tygodnikiem „Kółko Rodzinne” wydawanym w tym okresie przez Aleksandra Szedlera i Jana Zachariasiewicza, a głoszącym hasła organicznikowskie. Okazjonalnie publikował w innych pismach lwowskich: radykalnym dwutygodniku „Czytelnia dla Młodzieży” (ukazywał się od marca 1860 do grudnia 1861) oraz dzienniku „Głos” (ukazywał się od stycznia do lipca 1861; ogłosił tam artykuł Pogląd krytyczny na stanowisko Żydów, nr 70). W r. 1861 wydał we Lwowie tom Dwie trajedie, zawierający wcześniejsze utwory Arcez i Tatarzy, pozytywnie oceniony przez F. Faleńskiego („Tyg. Ilustr.” 1867 nr 386); dochód przeznaczył na elementarze dla dzieci wiejskich. Współpracował również ze wznowioną w marcu 1862 lwowską „Gazetą Narodową”. W zbiorze „Album lwowskie” (Lw. 1862) Henryka Nowakowskiego opublikował obrazek historyczny Turnieje i pojedynki w średnich wiekach. Najczęściej jednak powracał do zagadnień ekonomicznych, m.in. do swej idei z r. 1857 w pracy Projekt narodowego banku oszczędności („B. Ossol.” T. 4: 1864). W r. 1864, z powodu problemów ze wzrokiem, przeszedł w Galicyjskiej Kasie Oszczędności na emeryturę.
Po upadku powstania styczniowego wzrosło zainteresowanie pracami S-ego. Szkoła polska gospodarstwa społecznego weszła do kanonu lektur studentów administracji i ekonomii warszawskiej Szkoły Głównej. Ukazały się rozprawy: „Kilka uwag o Supińskim” Józefa Deskura („Ekonomista” R. 3: 1867 cz. 1), „O znaczeniu Bastiata, Careya i Supińskiego w ekonomice” Edmunda Wejcherta (tamże, R. 5: 1869 cz. 2) oraz „O wartości w «Szkole polskiej gospodarstwa społecznego»” Romana Szymańskiego („B. Ossol.” T. 12: 1869). S. otrzymał w r. 1865 członkostwo honorowe Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, a w r. 1869 został członkiem korespondentem Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie (pełnił tę funkcję do r. 1885). W r. 1867 wydał we Lwowie zbiór dwudziestu tekstów o tematyce społeczno-ekonomicznej pt. Kilka szczegółów treści społecznej (wyd. 2, Kilka szczegółów treści społecznej rozebranych w listach poufnych, „B. Ossol.” T. 10–11: 1868), a w r. 1869 opublikował tamże pracę ekonomiczną pt. Stowarzyszenia i spółki (tamże T. 12). Ok. r. 1870 poddał się w Berlinie operacji okulistycznej sfinansowanej przez dyrekcję Galicyjskiej Kasy Oszczędności; zabieg nie powiódł się i w r. 1870 S. całkowicie oślepł. Pracował odtąd przy pomocy lektora.
Nakładem Tow. Przyjaciół Oświaty Ludowej we Lwowie ukazała się w r. 1871 praca S-ego Siedm wieczorów. Opowiadania z życia społecznego (Lw., wyd. 2, pt. Siedm wieczorów. Pogadanki o rzeczach pożytecznych, W. 1879, wyd. 7 pt. Siedm wieczorów niedzielnych z młodzieżą włościańską, Lw. 1891); 2500 odbitek pierwszego wydania pracy przekazano Krajowej Radzie Szkolnej do rozdania w szkołach i czytelniach ludowych. W r. 1872, pod redakcją i z przedmową Jana Welichowskiego, ukazały się we Lwowie pięciotomowe Pisma Józefa Supińskiego; w tomie czwartym znalazł się niepublikowany dotąd esej Do… List treści moralno-społecznej, a w tomie piątym życiorys S-ego. Pisma… przyniosły S-emu rozgłos i uznanie w różnych środowiskach naukowych. W księdze zbiorowej „Wisła” wydanej na cześć Pawła Stalmacha (Kr. 1873) ogłosił S. artykuł Help yourself, a w „Albumie Muzeum Narodowego w Rapperswilu” (Lw. 1876) pracę O mierzeniu czasu.
Pod koniec l. siedemdziesiątych stał się S. niekwestionowanym autorytetem, zwłaszcza dla pozytywistów. W jego domu z ogrodem na obrzeżach Lwowa odwiedzali go m.in. Julian Ochorowicz i Tadeusz Romanowicz, a także Bolesław Limanowski, który wspominał go jako człowieka «wysokiego wzrostu, żołnierskiej postawy, z poważnym i miłym wyrazem twarzy, aczkolwiek ze wzrokiem przyćmionym okularami». Od r. 1872 był S. członkiem czynnym AU; został też w tym okresie członkiem honorowym lwowskiego Stow. Rękodzielniczego «Gwiazda». W dn. 18–30 XI 1877 obchodził we Lwowie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy literackiej; otrzymał wtedy od lwowskiego Tow. Prawników adres z ponad 3 tys. podpisów, od Rady Miejskiej godność honorowego obywatela m. Lwowa, a od Uniw. Lwow. stopień doktora honoris causa. Wyrazy uznania przesłały też AU, UJ i Poznańskie Tow. Przyjaciół Nauk, redakcje wielu czasopism, absolwenci szkoły polskiej w Batignolles, a także August Cieszkowski. W r. 1887 otrzymał S. tytuł doktora honoris causa prawa UJ. Nadal prowadził korespondencję m.in. z Agatonem Gillerem, Józefem Ignacym Kraszewskim, Stanisławem Nowińskim, Henrykiem Schmittem i Marią Konopnicką. W r. 1883 ukazało się w Warszawie, opatrzone przedmową Stanisława Krzemińskiego, ponowne wydanie jego Pism… W lipcu i sierpniu 1889 dyktował S. wspomnienia i uwagi o treści społecznej pt. Wspomnienia i gawędy. Zapiski prywatne dla ukochanych wnuków moich na pamiątkę (Arch. Szkoły Głównej Handl. w W., sygn. A 138); fragment O demokracji chrześcijańskiej ogłosił Zygmunt Gargas w „Przeglądzie Powszechnym” (1902 nr 145, osobno, Kr. 1902). S. zmarł 16 III 1893 we Lwowie, został pochowany 18 III na cmentarzu Łyczakowskim.
W małżeństwie zawartym przed r. 1830 z Elżbietą z Bizaków miał S. syna Józefa Eugeniusza (zm. 1890), od r. 1864 pracownika Galicyjskiej Kasy Oszczędności we Lwowie, w l. 1883–5 członka lwowskiej Rady Miejskiej, działacza Tow. Gimnastycznego «Sokół», autora pracy „O gimnastyce” (Lw. 1867).
Album biograficzne Polaków w. XIX; Bibliogr. dramatu pol., I–II; Bibliogr. filozofii pol., II; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I, II cz. 1–4; Biogramy uczonych pol., cz. 1 z. 3; Enc. Org., XXIV; Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, W. 1981 II; Estreicher w. XIX, IV; Filoz. w Pol. Słown.; Gerber, Studenci Uniw. Warsz.; Hass, Wolnomularze; Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego zebrane na pamiątkę obchodu jubileuszowego pięćdziesięcioletniej rocznicy tego powstania, Lw. 1880 s. 139; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Nicieja, Łyczaków; Nowy Korbut, IX; PSB (Gumplowicz Ludwik, Korecki Leon, Krusiński Stanisław); Słown. Geogr. (Romanówka); Słown. pseudonimów, IV; Słownik filozofów polskich, P. 2006; Śródka A., Uczeni polscy XIX i XX stulecia, W. 1998 IV; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Bielecki R., Zarys rozproszenia wielkiej emigracji we Francji 1831–1837, W.–Ł. 1986; Bieliński, Uniw. Warsz., II; Dębicki L., Portrety i sylwetki z dziewiętnastego stulecia, S. 2, Kr. 1906 I 254–6; Dziewulski S., Polska szkoła ekonomiczna, „Ekonomista” 1927 z. 2–3 s. 71–2; Fras Z., Demokraci w życiu politycznym Galicji w latach 1848–1873, Wr. 1997; Gadomski J., Józef Supiński, „Kłosy” T. 37: 1883 nr 936–937 (fot. portretu S-ego); Gadon, Emigracja Pol., III; Grabski S., Józef Supiński, „Ogniwo” R. 2: 1904 nr 11 s. 241–3, nr 14 s. 313–15; Hist. Nauki Pol., III, IV; Hołda-Róziewicz H., Józef Supiński (1804–1893) – pierwsza pooświeceniowa koncepcja uprawiania socjologii w Polsce, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 45: 2000 nr 1 s. 31–46; Kempner S. A., Józef Supiński, „Ekonomista” R. 3: 1903 z. 1 s. 187–202; Kostołowski E., Studia nad kwestią włościańską w latach 1846–1846–1864 ze szczególnym uwzględnieniem literatury politycznej, W. 1938; Kowalik T., Mesjanizm kapitalistycznego uprzemysłowienia. Spór o koncepcje Supińskiego, „Ekonomista” R. 66: 1966 nr 6 s. 1325–50; Krupiński F., Nasza historiografia, „Ateneum” T. 3: 1876 s. 546–9; Krusiński S., Dzieła zebrane, W. 1958; Łukaszewicz L., Rys dziejów piśmiennictwa polskiego, P. 1864 s. 265–6; Maciejewski J., Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem, Kr. 1971; Marassé M., Przegląd polskiej literatury ekonomicznej z uwzględnieniem stosunków ekonomicznych Królestwa Polskiego, Kr. 1964 s. 37–47; Markiewicz H., Pozytywizm, W. 1999 (fot. portretu S-ego); Miasto Lwów w okresie samorządu 1870–1895, Red. E. Mochnacki i in., Lw. 1896 s. 214–15, 702; Polscy ekonomiści XIX i XX wieku, Oprac. L. Guzicki, S. Żurawicki, W. 1982; Muttermilch W., Supiński – Bergson, „Gaz. Warsz.” 1913 nr 332–333; Orłowski M., Poglądy ekonomiczne Józefa Supińskiego, W. 1938; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki humanistyczne i społeczne. Materiały sesji jubileuszowej, Kraków. 3–4 V 1973, Red. J. Hulewicz i in., Wr. 1973; Polska filozofia narodowa. 15 wykładów urządzonych staraniem Towarzystwa Filozoficznego w Krakowie, Oprac. M. Straszewski, Kr. 1921 s. 491–502; Radziszewski H., Zasadnicze cechy umysłu i filozofii Supińskiego. W pięćdziesiątą rocznicę napisania Myśli ogólnej fizjologii wszechświata, „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 26 s. 502–3, nr 27 s. 522–3; Rosicka J., Światły patriotyzm i ekonomia. Józef Supiński, Aleksander Czarnowski, Leon Biliński, w: Z historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej. Księga jubileuszowa poświęcona 50-leciu pracy naukowo-dydaktycznej prof. dr hab. Wiesława Piątkowskiego, Ł. 2006 s. 149–64; Sadowski J. N., Józef Supiński, „Na dziś. Pismo zbiorowe”, Kr. 1872 III 358–70; Skarga B., Narodziny pozytywizmu polskiego (1831–1864), W. 1964; Społeczeństwo polskie; Stolarczyk M., Działalność lwowskiej Centralnej Rady Narodowej. W świetle źródeł polskich, Rzeszów 1994; Szymański Z., Józefa Supińskiego teoria rozwoju społeczno-gospodarczego, L. 1939; [Tokarzewicz J.] Hodi J. T., Zarys filozofii rodzimej, „Bibl. Warsz.” 1884 t. 1 s. 10–16, 23; Veritate et Scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982; Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, W. 1999; Wyka K., Teka Stańczyka na tle historii Galicji w latach 1849–1869, Wr. 1951; Zawadzki W., Józef Supiński, „Tyg. Ilustr.” 1867 nr 386 s. 73–4, nr 387 s. 88–90; Zweig F., Liberalizm polskiej szkoły ekonomicznej, „Przegl. Współcz.” R. 16: 1937 nr 12 s. 89–94; – Lelewel, Listy emigracyjne, I, III, V; Protokoły posiedzeń Rady Narodowej Centralnej we Lwowie (14 IV – 29 X 1848), Red. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1996; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1850–92; – „Biesiada Liter.” R. 4: 1877 nr 101 s. 355; „Czas” R. 13: 1860 nr 139; „Dzien. Pozn.” 1860 nr 228; „Ognisko Domowe” R. 1: 1884 nr 4 s. 87–9; „Tyg. Ilustr.” 1883 nr 4 s. 49–50 (reprod. portretu S-ego); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1893: „Ateneum” T. 1–2, „Czas” nr 66, „Dzien. Pol.” nr 76, „Kraj” nr 11, 12, „Kur. Lwow.” nr 76, 78, „Przegl. Prawa i Admin.” z. 6 (S. Głąbiński), „Tyg. Ilustr.” nr 170; – B. Ossol.: rkp. 3230/II (listy S-ego do Tadeusza Wasilewskiego z 19 II 1842); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: Księga zmarłych paraf. św. Mikołaja z l. 1877–1907, F. 618, op. 2 sygn. 2480 s. 244 nr 54; Woj. i Miejska B. Publ. w Bydgoszczy: sygn. D 71 (dok. przyjęcia S-ego do loży masońskiej w Lyonie), rkp. 642 II/1b, 1d, rkp. 642 II/1e, 1f (listy S-ego do rodziny), listy do S-ego od M. E. Trepki, sygn. 25, 25a, od Konopnickiej z r. 1883, rkp. 629 II, od Prezesa Tow. Nauk. Krak., rkp. 1, 14a.
Zdzisław Szymański